صحابه کرام رض

ديدگاه اهل سنت

در مورد اصحاب

حکم کسی که برخی از اصحاب را دشنام می‌دهد که طعن در دينشان باشد

ادله عدالت صحابه در سنت پيامبر -صلى الله عليه وآله وسلم-

خودداری کردن از آنچه ميان اصحاب رخ داده است

پیامبر -صلى الله عليه وآله وسلم- می‌فرماید: «إذا ذكر أصحابي فأمسكوا، وإذا ذكر النجوم فأمسكوا، وإذا ذكر القدر فأمسكوا»[1].

وقتیکه ذکر اصحاب من به میان آمد، (از بدي آنان) خودداری نمائید، و وقتی که غیبت به میان آمد خودداری کنید، و وقتیکه موضوع قدر به میان آمد خودداری نمائید.

به همین دلیل از منهج و روش اهل سنت و جماعت این است که از ذکر اشتباهات و لغزشهای صحابه زبان فرو می‌بندند و اختلافات آنان را بازگو نمی‌کنند.

ابونعیم : می‌گوید: خودداری کردن از گفتن اشتباهات اصحاب و پخش خوبیها و محاسن آنها و مناقبشان از نشانه‌های مؤمنین راستین و واقعی است، آنانیکه خداوند اینگونه آنان را مدح و ستایش می‌کند:

﴿وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ﴾. (الحشر: 10).

کسانی که پس از مهاجرین و انصار به دنیا می‌آیند، می‌گویند: پروردگارا! ما را و برادران ما را که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفته‌اند بیامرز».

همچنین در تعلیقش بر حدیث بالا که ذکر شد می‌گوید: پیامبر -صلى الله عليه وآله وسلم- امر نفرمود که ذکر محاسن و فضایل اصحاب را ننمائید، بلکه دستور داد از ذکر افعالیکه بخاطر افراط کاری و به هنگام خشم و غضب از آنان سرزده خودداری نمائید[2].

پس دستوری که پیامبر -صلى الله عليه وآله وسلم- فرموده برای خودداری کردن، یک نوع خودداری مخصوصی است که منظورش این است آنقدر در مواردیکه به هنگام جنگها و اختلافات میان اصحاب پیش آمده فرو نروید و آنان را تنقیص شخصیت ننمائید، و بگونه‌ای که گروهی از آنان را تمجید و گروهی را شکست و نابود نمائید[3].

چون ما به چنین چیزی دستور داده نشده‌ایم، بلکه به ما دستور داده شده که برایشان استغفار نمائیم و آنان را دوست بداریم و محاسن و فضایل آنان را پخش نمائیم و اگر بدعتگذاری پیدا شد که آنانرا تنقیص نمود لازم است از آنان دفاع نمود، و با دلایل علمی و عقلی و عادلانه، دلایل باطل او را خنثی نمائیم[4].

و این چیزی است که در این زمان به آن محتاج هستیم بگونه‌ای که ملتهای اسلامی در دانشگاهها، مدارس و غیره دچار مناهج و برنامه‌هایی شده‌اند که صادرکنندگان این برنامه‌ها در آن فرو می‌روند، و اختلافات را زنده می‌کنند، بدون در نظر گرفتن اسلوب و آداب و روشهایی که پروردگارمان و خداوند جل جلاله به ما یاد داده است. متأسفانه این روش و منهج دشمنانه به برخی از مسلمانان نیز سرایت نموده است بگونه‌ایکه بعضی از آنان روایات چاق و چله را سرهم می‌کنند و وقایع را بازگو کرده و احکام خویش را بدون در نظر گرفتن آراء و اقوال ائمه صادر می‌کنند.

به همین خاطر خواستم برخی از اسلوبها و توجیهات اساسی را برای کسانیکه می‌خواهند در این زمینه تحقیق نمایند بازگو کنم تا به موقع نیاز مورد استفاده قرار گیرد.

بخش اول

منزلت صحابه از دیدگاه قرآن

بهترین امت

﴿کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ.... ﴾. [آل عمران:110].

(شما بهترین امتی هستید که بنفع انسانها آفریده شده اید).

برای اینکه به این پاسخ جواب دهیم که چرا قرآن کریم امت زمان پیامبر -صلی الله علیه وسلم- را بهترین امت می خواند، دلایل زیادی داریم، اما در اینجا به چند دلیل اصلی و مهم اشاره می کنیم:

1- پیامبران قبل از حضرت محمد -صلی الله علیه وسلم-، همگی دارای پیروان و امتی بودند. ولی عدم حمایت آن امت از پیامبر خود سبب شکست برنامه های آنها شد.

پیروان این پیامبران بجای اینکه به اطاعت و قبول فرمان رهبر خود روی آورند به سرپیچی و نافرمانی روی آوردند، این بود که خیلی از آنها توسط پیامبران خود، لعن و نفرین شدند.

برای مثال، امت یهود و نصارا هر کدام برای مدتی آزار و اذیت پیامبر خود را دنبال نمودند. حضرت موسی (علیه السلام) علیرغم اینکه خدمات زیادی برای نجات بنی اسرائیل از زیر یوغ فرعون مصر انجام داد، آنقدر او را آزار دادند، تا اینکه در همین نا رضایتی از قوم خویش درگذشت.

وقوم حضرت عیسی (علیه السلام) نیز در برابر توطئه ای که برای قتل آن حضرت ریخته شده بود، سکوت کردند و در برابر حمله رومی ها و یهودیان برای دستگیری پیامبر شان هیچ اقدامی انجام ندادند، تا اینکه آن حضرت از تنهایی و بی یاوری به غیبت رفت.

اما یاران پیامبر اسلام -صلی الله علیه وسلم- ، وقتیکه به او ایمان آوردند، جان و مال خود را به او تقدیم کردند، به فرمان او جنگیدند، به فرمان او صلح کردند، به فرمان اوهجرت نمودند و به فرمان او پناه دادند. و برای تحقق رسالت پیامبر شان قید دنیا را زدند، و هیچگاه او را آزرده خاطر نکردند. تا اینکه پیامبر اسلام -صلی الله علیه وسلم- در اجراء تمامی برنامه هایش موفق شد.

2- اصحاب پیامبر اسلام -صلی الله علیه وسلم- بر خلاف پیروان سایر پیامبران –علیهم السلام- که می خواستند به پیغمبر خود خط و مشی دهند و از او برای منافع دنیوی خود استفاده کنند، از حضرت محمد -صلی الله علیه وسلم- خط و مشی می گرفتند و بخاطر آخرت از فرمان او سرپیچی نمی کردند. آنها بعد از رحلت پیامبر -صلی الله علیه وسلم-، به جمع آوری قرآن پرداختند و اسلام را توسعه دادند و هر کدام به گوشه ای از دنیا رفتند و ندای پیامبر -صلی الله علیه وسلم- و کتاب او را به گوش جهانیان رسانیدند و آنها را از زیر استثمار پادشاهان سلطه گر خود نجات داده و با شعور اسلامی آشنا کردند. جنگهای مسلمین در صدر اسلام تنها جنگهایی است که افراد از قومی که از آنها شکست خورده بود، مال و دارایی نمی طلبیدند و به غارت اموال نمی پرداختند و هدف خود را از جنگ آزادی انسانها قلمداد می نمودند و برای آنها برابر و آزادی و احکام رهایی بخش اسلام را به ارمغان می آوردند. هیچ قومی مثل مسلمین صدر اسلام (صحابه) برای دیگر انسانها تا این حد سودمند نبوده اند.

امت میانه رو

﴿وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا﴾. [بقره: 143].

خداوند گناهان اصحاب را بخشید

﴿لَقَدْ تَابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِیِّ وَالْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنصَارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مَا کَادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَحِیمٌ﴾. [توبه: 117].

(خداوند توبه پیامبر، مهاجرین و انصار را پذیرفت. آنها که در روزگار سختی از پیامبر پیروی کردند، بعد از آنکه دسته ای از آنها اندکی مانده بود که منحرف شود، باز هم خداوند توبهءآنها را پذیرفت، زیرا که او بسیار رؤوف و مهربان است).

در مورد این آیه ذکر سه نکته ضروریست:

1- خداوند توبه اصحاب پیامبر -صلی الله علیه وسلم- را همردیف با خود پیامبر -صلی الله علیه وسلم- قرار می دهد و اعلام می کند که همانطور که پیامبر –صلی الله علیه وسلم- را مورد رحمت و بخشش خود قرار می دهد، یاران او را نیز مورد رحمت وبخشش خود قرار می دهد.

2- خداوند دلیل این رحمت خود را برای صحابه، سختی ها و مجاهدتهایی می داند که آنها در راه اسلام و پیامبر آن کشیده اند، و این ارزش و منزلت کار صحابه را نشان می دهد.

3- خداوند می داند که دستهء اندکی از آنها ممکن است از ایمان قوی مثل بقیه برخوردار نباشند و گاهی دچار لغزش و اشتباه شوند، ولی مجاهدتها و زحمات آنها سبب شده که خداوند از انحراف آنها جلوگیری کند و آنها را نیز مورد رحمت خود قرار دهد. یعنی توبهء تمامی صحابه را صرفنظر از هر اقدام و نیتی از جانب آنها می پذیرد.

خداوند از آنها راضی گشت

﴿وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنْ الْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ﴾. [توبه:100].

(پیشگامان نخستین مهاجرین و انصار و کسانیکه به نیکی روش آنها را پیش گرفتند و راه ایشان را بخوبی پیمودند، خداوند از آنها خشنود است و ایشان نیز از خدا خشنود هستند).

در این آیه به دو نکته اشاره شده است:

1- مهاجرین و انصار یعنی اصحاب پیامبر -صلی الله علیه وسلم-، خصوصاً َکسانیکه از آنها در دین بر دیگران سبقت جسته و زودتر از دیگران ایمان آوردند، خداوند رضایت خود را از آنها اعلام می کند و به انسانها می فهماند که از کار آنها خشنود بوده است. و از طرفی آنها نیز از خداوند خشنود و راضی هستند، یعنی قلبشان برای خدا می تپد و نیتشان پاک بوده است، و خداوند اینرا اعلام می کند تا همه از درون آنها آگاه شوند و اخلاص آنها را باور کنند. و این افتخاری است که نصیب پیروان هیچ پیامبری و هیچ قوم دیگری جزء صحابه نشد.

2- خداوند از کسانی راضی می شود که از مهاجرین و انصار و شیوهء آنها پیروی کند و راه وروش آنها را بخوبی بپیمایند، نه آنکه به آنها پشت کنند. زیرا شیوهء اصحاب بازتابی از شیوهء رسول خدا -صلی الله علیه وسلم- می باشد.